Hướng dẫn kỹ thuật phòng trừ châu chấu tre lưng vàng

        Châu chấu tre lưng vàng (Ceracris kiangsu Tsai) thuộc chi Châu chấu tre Ceracris, họ Châu chấu Arcrididae, bộ cánh thẳng Orthoptera.

Loài Châu chấu này hàng năm phát sinh và gây hại định kỳ, cục bộ tại một số địa phương (phổ biến tại các tỉnh miền núi phía Bắc), đồng thời có sự di trú qua lại với một số vùng biên giới giáp ranh giữa Việt Nam với Lào và Trung Quốc. C. Kiangsu là một loài sâu hại đa thực, có thể gây hại cho hơn 30 loại cây trồng khác nhau, bao gồm tre, vầu, mía, lúa gạo, ngô và nhiều loại cây khác. Khi bầy đàn di cư, chúng có thể làm hư hại lá và thân cây, gây thiệt hại nghiêm trọng cho cây trồng.

1. Đặc điểm gây hại

Khi mới nở, ấu trùng Châu chấu tre lưng vàng gây hại các lá cây non, mềm. Hầu hết ấu trùng tuổi 1-2 đều tập trung trên thảm cỏ, cây bụi hoặc những cây tre, vầu, luồng, nứa thấp. Chúng ăn từ mép lá vào phía gân lá chính và thường ăn trụi lá. Mật độ cao, ấu trùng co cụm thành đàn và có thể gây thiệt hại nghiêm trọng. Chúng tập chung gây hại theo từng khu rừng tre, vầu,… sau khi ăn trụi lá, chúng sẽ di chuyển sang nơi khác để ăn bổ sung cho đến khi đẻ trứng.

Châu chấu tre có xu hướng di chuyển địa điểm phát sinh theo thời gian, điểm xuất phát dịch hại của năm trước khác so với năm tiếp theo mà sẽ có sự xê dịch sang các điểm rừng liền kề. Cây tre, vầu, luồng bị hại thường sẽ mất từ 30 – 40 ngày để hồi phục tán lá mới.

2. Đặc điểm hình thái

Châu chấu tre lưng vàng là loài biến thái không hoàn toàn, pha ấu trùng trải qua 4 lần lột xác phát triển cho đến giai đoạn trưởng thành (đôi cánh và bộ phận sinh dục phát triển hoàn chỉnh).

- Trứng được đẻ trong đất, thường ở dưới các bụi tre, tạo thành các bọc trứng. Trứng có hình oval,  dài 6-8 mm, rộng 2-2.5 mm, màu vàng xám, có vỏ vân hình mắt lưới.

- Ấu trùng mới nở có màu vàng nhạt, râu màu trắng, chiều dài 8 cm, với râu trắng ở phần cuối, và chiều dài khoảng 10 mm. Tuổi 2 có chiều dài khoảng 12 mm, các gốc cánh trước và sau dần hình thành rõ rệt hơn. Châu chấu tre lưng vàng ở tuổi 3 sau khi lột xác sẽ xuất hiện màu vàng đen trên thân, kích thước cơ thể khoảng 16mm, phần gốc cánh trước hẹp và yếu. Châu chấu tre lưng vàng tuổi 4 - 5 có chiều dài cơ thể 24 -26 mm, mép cánh khi đậu che phủ hầu hết phần lưng ngực. Màu cơ thể chuyển dần sang màu xanh lục, bắt đầu phát triển bộ phận sinh dục.

- Trưởng thành cái có kích thước lớn hơn trưởng thành đực, con cái dài 32 - 37mm, con đực dài 28 - 34mm. Cơ thể chủ yếu màu xanh lá cây và vàng, phần đầu nhô ra hình tam giác, có một đường màu vàng đặc trưng chạy dọc, hẹp ở đầu và rộng ở lưng, bộ phận sinh dục phát triển hoàn chỉnh. Râu hình sợi chỉ, phần cuối râu có màu vàng nhạt hoặc trắng, mắt kép hình bầu dục, màu đen sẫm. Cặp chân trước và giữa màu vàng lục, có các rãnh màu nâu hình chữ V ngược được sắp sếp gọn ở thân. Cặp chân sau màu xanh đen và có hai hàng gai.

2. Tập tính sinh sống và quy luật phát sinh gây hại 

Giai đoạn ấu trùng (tuổi 1 – tuổi 5) kéo dài 2 tháng. Ở tuổi 1, 2 chúng chủ yếu sống thành đàn trên mặt đất, cư trú và gây hại tại những thảm thực vật dưới thấp, đến tuổi 3 bắt đầu có xu hướng bò lên gây hại trên các khu vực cao hơn. Châu chấu tre lưng vàng ăn nhiều nhất giai đoạn tuổi 4 đến trước khi đẻ trứng và lượng thức ăn tiêu thụ trong giai đoạn này chiếm khoảng 60% tổng lượng thức ăn tiêu thụ xuyên suốt vòng đời của chúng, vì vậy chúng sẽ gây hại mạnh nhất trong giai đoạn này.

Con trưởng thành xuất hiện từ cuối tháng 6 – đầu tháng 7, đây là thời kì xuất hiện rộ và cũng là thời kì mở rộng phạm vi phân bố của chúng. Quá trình di cư của Châu chấu tre lưng vàng chủ yếu diễn ra vào những ngày nắng và khoảng cách di cư có mối quan hệ mật thiết với tốc độ và hướng gió, đàn có thể bay cao từ 2 – 100m. Không phải tất cả các đàn đều di cư đến nơi khác, một số đàn chỉ hoạt động tại nơi chúng phát sinh ban đầu.

 Từ cuối tháng 8 đến đầu tháng 9 là thời kì giao phối và đẻ trứng của những con trưởng thành. Những con trưởng thành sau khi đã ăn đủ lượng thức ăn cần thiết sẽ tiến hành giao phối trong 20 ngày và sau đó sẽ không di cư nữa. Chúng chọn những khu vực rừng tre, vầu,… có điều kiện đất tơi xốp, đảm bảo có nắng, tập chung lại và đẻ trứng. Quá trình đẻ trứng diễn ra vào đầu tháng 10, trứng được đẻ ở độ sâu 1 - 2cm so với mặt đất.

Trưởng thành cái đẻ trung bình 6 bọc trứng, mỗi bọc chứa 15 – 22 quả và chúng sẽ chết ngay sau đó, đây là dấu hiệu rõ ràng để nhận biết khu vực trứng đã đẻ. Trứng có thể tồn tại dưới đất đến 10 tháng qua mùa Thu và mùa Đông và nở trong mùa Xuân hoặc đầu mùa Hè tùy theo điều kiện thời tiết.

Các yếu tố khí hậu có liên quan chặt chẽ đến sự sinh trưởng, phát triển và kiếm ăn của chúng. Nhìn chung, điều kiện nhiệt độ cao, khí hậu khô là điều kiện tốt nhất cho trứng nở và Châu chấu các pha phát triển.

Ấu trùng và trưởng thành di chuyển và hoạt động trong bóng râm hoặc dưới tán lá vào buổi trưa khi nhiệt độ cao hơn 33°C.  Khi độ ẩm cao hơn 90% chúng không hoạt động, nhưng nếu độ ẩm dưới 62% chúng hoạt động rất mạnh. Sức ăn của Châu chấu tre lưng vàng thay đổi theo nhiệt độ môi trường, chúng ăn nhiều nhất ở nhiệt độ từ 23 - 26°C, ăn ít hơn hoặc không ăn khi nhiệt độ môi trường trên 33°C.

3. Biện pháp phòng trừ

Tập trung điều tra, phát hiện và phòng trừ sớm Châu chấu tre lưng vàng gây hại khi tuổi còn nhỏ. Ưu tiên xử lí bằng các biện pháp thủ công tránh gây ảnh hưởng đến môi trường sống và thiên địch, chỉ sử dụng thuốc BVTV khi Châu chấu tre ở mật độ cao. Cụ thể:

* Biện pháp thủ công:

 - Tìm và tiêu diệt các ổ trứng của Châu chấu tre, dấu hiệu nhận biết dựa trên tập tính sống của Châu chấu tre đã nêu ở trên.

- Khi phát hiện các ổ trứng mới nở còn co cụm dưới mặt đất chưa phân tán lên cao, tiến hành sử dụng các biện pháp bắt thủ công bằng tay, vợt sau đó tiến hành tiêu hủy.

- Châu chấu tre lưng vàng có xu tính mạnh với mùi nước tiểu. Có thể đào các hố nhỏ có đường kính khoảng 20cm cách nhau 5–8 mét dọc theo sườn đồi trong thời điểm ấu trùng bắt đầu phát tán lên cây tre (tuổi 3) và trước khi con trưởng thành đẻ trứng. Nên lót các hố bằng nilong và đổ khoảng 150ml nước tiểu pha với thuốc trừ sâu vào các hố; hoặc đặt vào máng tre chứa 150ml dung dịch nói trên treo cách nhau 5–8 mét, nên thay dung dịch sau từ hai đến ba ngày vào những ngày nắng. Tỷ lệ khuyến nghị giữa nước tiểu và thuốc trừ sâu là 50:1.

- Châu chấu tre lưng vàng có tập tính ưa thích bay vào ánh lửa lúc ban đêm. Do vậy, những vùng có mật độ cao có thể đốt lửa vào ban đêm để tiêu diệt nhằm giảm mật độ Châu chấu tre lưng vàng nhưng cần chú ý quản lý để tránh lửa cháy lan hoặc tàn lửa gây cháy rừng.

* Biện pháp sinh học:

Có thể sử dụng một số các chế phẩm sinh học sau:

- Chế phẩm Noipor (Nosema locustae): Thành phần là Nosema locustae, là sinh vật đơn bào gây bệnh cho côn trùng bộ cánh thẳng Orthoptera. Châu chấu khi ăn phải thức ăn (lá tre, ngô, lúa,…) có bào tử Nosema sẽ bị nhiễm bệnh và chết. Nosema có thể lây truyền bệnh cho thế hệ kế tiếp của Châu chấu qua trứng.

- Chế phẩm sinh học Metarhizium Acrum chủng CQMa102, đây là một loại nấm được sử dụng trong kiểm soát Châu chấu ở khu vực đồng cỏ, khu canh tác nông nghiệp và rừng.

* Biện pháp hóa học:

Khi kiểm tra mật độ Châu chấu tre cao có nguy cơ ăn trụi cây (Mật độ > 75 con/bụi đối với tre, luồng và  > 10 con/m²đối với lúa, ngô), cần khoanh vùng và phun trừ ngay bằng thuốc hóa học khi Châu chấu còn co cụm chưa phát tán rộng; có thể sử dụng thuốc bảo vệ thực vật có trong danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng tại Việt Nam như: Neretox 95WP, Lufen extra 100 EC, Anvado 100WP, Wamtox100EC,… Nồng độ, liều lượng sử dụng theo khuyến cáo trên bao bì; nên phun vào sáng sớm hoặc chiều mát vì đây là thời điểm Châu chấu ít di chuyển.

- Đối với Châu chấu tre lưng vàng di cư với mật độ lớn, cần xác định nguồn gốc di cư, sử dụng các thiết bị bay không người lái, máy phun khói, máy phun động cơ… tiến hành khoanh vùng dập dịch ngay khi chúng sà xuống, đồng thời xác định điểm đẻ trứng dựa theo tập tính để hạn chế mật độ phát sinh trong năm tiếp theo.

Lưu ý: Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật phải thực hiện theo nguyên tắc ”4 đúng”; phun tập trung, bao vây xung quanh ổ dịch; trong khu vực phun thuốc tuyệt đối không được chăn, thả gia súc, gia cầm./.